تاریخی نگری موسیقی ایران از تاریخ بیهقی تا جهانگشای جوینی
كتاب «تاریخی نگری موسیقی ایران» با عنوان فرعیِ «موسیقی شناسی قومی»، نوشته محسن حجاریان طی چهارده جُستار، موسیقی ایرانی را از نظرگاه قوم شناسی، جامعه شناسی و تاریخی بررسی می كند.
قرار است سراغ موسیقی شناسی قومی برویم. از آنجائیکه سه پدیده سازنده سرگذشت انسان؛ یعنی جامعه و فرهنگ و تاریخ، همه با سرنوشت موسیقی گره خورده اند و چون جامعه جایگاهی است که موسیقی در آن آفریده می شود و پرورش می یابد و به پاره ای از فرهنگ مبدل و سپس به دست تاریخ سپرده می شود و تاریخ آنرا دگرگون می سازد، بررسی این گونه از موسیقی اهمیتی دیگرگون دارد. فراموش نمی نماییم موسیقی این مردمان از زوایای بسیار از کهن شناسی تا رابطه زبان و ادبیات و شعر و رقص و افسانه و اساطیر و عزا و شادمانی و درعین حال حالات روحانی، همه در محتوای فرهنگ و تاریخ و جامعه تنیده شده است. ولی حالا باید بدانیم چرا مهمست درباره موسیقی شناسی ایرانی بدانیم. این همان پرسشی است که محسن حجاریان، در کتاب تاریخی نگری موسیقی ایران درصدد پاسخ به آن است.
این کتاب دربرگیرنده چهارده گفتار درباره مباحث تاریخی و تحلیلی موسیقی دستگاهی ایران از تشریح روابط موسیقی ایران با حوزه عرب و ترک تا تحلیل مفاهیم و بازخوانی تعاریف صوت و نغمه در آثار فارابی، ابن سینا، صفی الدین ارموی و قطب الدین است. محسن حجاریان همین طور با غور و تفحص در چند اثر مهم تاریخی شامل تاریخ بیهقی، تاریخ جهانگشای جوینی و سفرنامه خواجه غیاث الدین از دریچه موسیقی شناسی تاریخی، روایتی خواندنی و در عین حال روشن گر از موسیقی عصر غزنوی و خراسان بزرگ و عصر ایلخانی و سرزمین های چین و ایغور در عصر تیموری به دست می دهد و بدین سان علاوه بر محتوایی نو در مطالعات تاریخی موسیقی ایرانی، شیوه و روش تازه ای در موسیقی ایران نیز ارائه می کند.
در این کتاب همین طور موضوعاتی بدیع در موسیقی شناسی تاریخی همچون مساله تشیع تاریخی و موسیقی دستگاهی با نگاهی بر عصر ایلخانیان تا دوران معاصر و اثر متقابل اندیشه شیعی در موسیقی دستگاهی واکاوی شده است. در مباحث جامعه شناسی تاریخی این کتاب نیز دیدگاه های ماکس وبر جامعه شناس نام دار آلمانی درباره موسیقی ایران نقد و ارزیابی و در مقاله ای دیگر ولگاریسن، بت وارگی و کالایی شدن موسیقی ایران تحلیل شده است.
کتاب تاریخی نگری موسیقی ایران، پرده های دیگری از پنهانی های تاریخ فرهنگی ما را کنار می زند. پراکنش موسیقی در گستردگی سرزمین های ایران و تُرک و عرب از سین کیانگ تا اندلس چگونه بوده و تشیع تاریخی بر موسیقی دستگاهی چه نقشی داشته و نمود بت وارگی و جامعه شناسی تاریخی در موسیقی ایران چیست؟ پرسش هایی از این دست، ازجمله موضوعات پژوهش این کتاب است. فارابی از حس آمیزی موسیقی و ابن سینا از روش میزان بندی دوران ساسانی سخن می گوید؛ بیهقی رقص مغولان در مسجد بزرگ بخارا را یاد می کند و خواجه غیاث الدین در سفرنامه خود به ترکستان شرقی در دوران تیموریان، موسیقی اویغورها را توصیف می کند.
عناوین بخش های کتاب، پراکنش موسیقی ایران و ترک و عرب، اشتراک مفاهیم موسیقی از دیدگاه شارحان پیشین، تشیع تاریخی و موسیقی دستگاهی، دستگاه شناسی: برداشتی تئوریکی – تاریخی، جامعه شناسی تاریخی و موسیقی ایران، «مقام» در موسیقی شناسی ایران، مقام: عنوانی نادرست برای موسیقی اقوام ایران، ماکس وبر و موسیقی ایران، نمود بت وارگی در موسیقی ایران، موسیقی شناسی قومی – تاریخی: برداشتی از تاریخ بیهقی، اشاره های موسیقایی در تاریخ جهانگشای جوینی، دوازده مقام اویغوری در سفرنامه خواجه غیاث الدین، ابن سینا و موسیقی، فارابی و دوترجمه از کتاب موسیقی کبیر است.
محسن حجاریان
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب