حسین معصومی همدانی عنوان كرد
انتقاد از سكوت فرهنگستان زبان درباره شجریان
به گزارش موزیك خوان حسین معصومی همدانی می گوید صدای محمدرضا شجریان در خدمت شعر فارسی بود. وی همینطور بعنوان عضو فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی معتقد است: حق این بود كه این نهاد یادكرد این خدمتگزار بزرگ زبان و ادب را فراموش نمی كرد و گمان نمی برد كه چون او اهل موسیقی بوده است پس یاد كردن از او هم، حتی در حد تسلیتی به مردم داغدار گفتن، لابد باید برعهده فرهنگستان هنر باشد.
به گزارش موزیک خوان به نقل از ایسنا، این عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در یادداشت خود که به دنبال درگذشت این موسیقیدان و خواننده موسیقی ایرانی در سایت مرکز فرهنگی شهر کتاب انتشار یافته، نوشته است: هنگام دیدار از خیلی از شاهکارهای معماری ایرانی، احساس ما در آغاز شگفتی است، شگفتی از کار معماران و کاشی کارانی که این عناصر زمینی و ناپایدار را طوری کنار هم گذاشته اند که توازن و تعادلی آسمانی پدید آورده است. نقش های مسجد شیخ لطف الله اصفهان چیزی از جنس آسمان پرستاره را در ذهن ما تداعی می کند که در چشم ما همیشه به یک حال است و تماشای آن از یاد ما می برد که زمین و آسمان این جهان دستخوش دگرگونی است، این بناها هم گذراست و خود ما هم موجوداتی گذرا هستیم. چنین است که احساس شگفتی ما در مقابل این آثار جای خویش را به آرامشی می سپارد که چند لحظه ای ما را به ابدیت پیوند می دهد.
آفرینندگان این آثار آیا چنین سودایی در سر داشته اند؟ ما این آفرینندگان را نمی شناسیم و خود آنها هم کوشش نکرده اند تا نام خویش را در کنار آفریده های شان جاودانه کنند. امروزه ما این افراد را هنرمند می نامیم اما راستش را بخواهید نمی دانیم که آیا خود ایشان هم به خودشان به این چشم نگاه می کرده اند، یعنی آیا به خود به چشم موجوداتی استثنایی نگاه می کرده اند برخوردار از استعدادی مادرزاد که از دیگران دریغ شده است، یا نه، به احتمال زیاد، خویش را کارگر و بنا و معمار و کاشی کار می دیده اند. اما یک چیز مسلم است و آن این است که این آفرینندگان بی نام و نشان در کار خود هیچ چیز را به دست تصادف رها نمی کرده اند و در اجرای خود حساب همه چیز را می کرده اند. ما که چیزی از کاشی کاری نمی دانیم اگر از گوشه ای ناظر کار یکی از این کاشی کاران باشیم، از این که می بینیم که اجزای ریز کار خویش را به چه سرعتی و با چه صرافت طبعی و انگار بی هیچ کوشش و اندیشه ای، کنار هم می گذارد، هم نگران می شویم و هم حیرت می نماییم. نگران می شویم که مبادا در طراحی تکه های کاشی که باید کنار هم قرار بگیرند یک گوشه یا یک ضلع درست حساب نشده باشد و این کجی در سرتاسر بنا تکرار شود و نتیجه خراب از کار دربیاید و حیرت می نماییم وقتی می بینیم که نگرانی ما بی جا بوده و هر قطعه ای درست سر جایش قرار گرفته است.
ما به حاصل کار این آدم ها آثار هنری و به خود آنها هنرمند می گوییم، اما در گذشته آنها را «استادکار» یا «استاد» می نامیدند نه هنرمند، انگار در فرهنگ ما واژه استاد معانی و دلالت هایی داشته است بسیار فراتر از واژه هنرمند و استاد عنوانی است که حالا به حق برای محمدرضا شجریان به کار می بریم. البته صدایی چون صدای استاد شجریان فقط به معدودی از مردم ارزانی شده است، اما چیزی که گروه اندک شمارتری از مردم و بخصوص کسانی که بعنوان هنرمند شناخته می شوند، دارند، تلاش و پشتکار و مراقبتی است که شجریان داشت. کسانی که از نزدیک با او کار کرده اند، چه در زمان زندگی او و چه این روزها، بارها گفته اند که او دمی از آموختن باز نمی ایستاد و اگر گوشه ای از موسیقی ایرانی را در گوشه ای از ایران، نزد استادی بنام یا خواننده یا نوازنده ای گمنام، سراغ می گرفت خویش را به آن جا می رساند تا آنرا فرا بگیرد و این کارآموزی را هیچ وقت رها نکرد، حتی زمانی که به استادی شناخته شده بود. من که فقط دو، سه بار از نزدیک با او دیدار کرده ام، همان راحتی و اطمینان و آرامش را در شخص او می دیدم که در آواز او؛ آرامشی که تنها در استادانی می توان یافت که از طریق شاگردی کردن به استادی رسیده باشند.
در یکی از این دیدارها، درباره بنان، خواننده ای که بسیار مورد ستایش او بود، می اظهار داشت: «بنان صدا را می ساخت.» من نمی دانم که این گفته را چگونه باید تعبیر کرد. آیا می خواست بگوید که بنان بیشتر از آن که به استعداد طبیعی خود متکی باشد بر مهارت های خود تکیه داشت و هنوز به آمیزه ای متعادل از صناعت و هنر نرسیده بود، به صورتی که شنونده صدای او، دست کم شنونده موسیقی دان، اندکی از کوشش آگاهانه ای را که او می کرد در حاصل کارش می دید و این احساس نمی گذاشت، چنان که باید، از کار او لذت ببرد؟ گمان نمی کنم این تعبیر درست باشد و بیشتر احتمال می دهم که قصد او ستایش بنان بود، می خواست بگوید که بنان بیشتر از آن که به معنای امروزی هنرمند باشد، بیشتر از آن که به صدای خداداد خود متکی باشد، از کوشش خود مایه می گرفت و همین بود که او را در نظر شجریان بزرگ می کرد. می خواست بگوید که هنر، ساختن است و نه بیان کردن چیزی که از پیش ساخته شده یا داده شده است.
شجریان هم صدا را می ساخت، اما قبل از آن که به روی صحنه بیاید. شنیدن صدای او مثل خواندن غزل سعدی بود. بار هیچ دشواری ای را بر دوش شنونده نمی گذاشت به صورتی که شنونده حس نمی کرد که او خود برای رسیدن به این خلوص بار چه دشواری هایی را بر دوش کشیده است. همکاران او از دشواری برخی از دستگاه ها و گوشه هایی که او خوانده است و این که کمتر خواننده ای جرات می کرده است به سراغ آنها برود، فراوان گفته اند، اما کوشش های وی کار شنونده را آسان کرده است و امروزه ما از شنیدن این دستگاه ها و گوشه ها همان لذتی را می بریم که از شنیدن مایه های آشناتر و متعارف تر.
شجریان «هنرمند»ی سنتی بود، یعنی هنر او به دورانی تعلق داشت که هنوز به چنین استادانی هنرمند نمی گفتند. شاید اگر وی در زمان دیگری به دنیا آمده بود باید، مثل خیلی از استادان گذشته، در محافلی محدود می خواند، نامش فراموش می شد و صدایش نه روی کاست و نوار و لوح فشرده که تنها در این گنبد دوار می ماند، یا مثل همان کاشی کاران مسجد شیخ لطف الله حاصل کارش نقش بنایی می شد که شاید آنرا هم روزی زلزله ای یا حمله مهاجمی از میان می برد. اما بخت با ما یار بود و او، در شرایط خاص تاریخی، موفق شد هنری خاص پسند را به میان ما مردم معمولی بیاورد و گوش ما را برای شنیدن آن بپرورد و باید، یک مرتبه هم که شده، شکرگزار تکنولوژی باشیم که صدای امثال شجریان را برای ما نگاه می دارد. با این وجود، او فریفته امکاناتی که در اختیار داشت نشد، زمام خویش را به دست جریان های روزپسند نسپرد و سوار کار خود ماند. آن هم در روزگاری که آسان گیری ها و وسوسه های زندگی امروزی دام راه هر هنرمندی است که از استعدادی ذاتی برخوردار باشد اما بخواهد تنها به مدد آن کار خویش را پیش ببرد. با این وجود، این استاد موسیقی سنتی، نه از لزوم نوآوری غافل بود و نه از مخاطرات آن و کارنامه او نمودار تلاشی است برای آشتی دادن بخشی از میراث گذشته با ضروریات زندگی جدید.
من چیزی از موسیقی نمی دانم، چیزی که می دانم این است که صدای شجریان از من نمی خواهد که برای لذت بردن از آن موسیقی شناس باشم؛ همچنان که شعر سعدی از من شناخت دقایق وزن و قافیه را طلب نمی کند؛ همچنان که مردمی قرن ها به خواندن شنیدن و خواندن شاهنامه فردوسی از دلاوری های رستم به هیجان آمده اند یا در سوگ سهراب اشک ریخته اند که مفهوم خیلی از واژه های شعر او را نمی دانسته اند؛ همچنان که آن کاشی کاران قدیمی از من نمی خواهند که به ریزه کاری های فن ایشان وقوف داشته باشم تا بتوانم در دل ساخته های ایشان، که از همین گل و خاک و رنگ زمینی فراهم آمده است، آنی وجود زمینی خویش را فراموش کنم و به چیزی فراتر از آن بپیوندم.
صدای شجریان در خدمت شعر فارسی بود و او پیوندی را که از دیرباز میان شعر فارسی و موسیقی ایرانی وجود داشته بسیار استوارتر کرد. در یکی از همان دیدارها به او گفتم که روزگاری مردم می گفتند که موسیقی ایرانی را شعر فارسی زنده نگه داشته است، اما امروزه، با این همه غزل و مثنوی که شما خوانده اید و مردم شنیده اند، باید اظهار داشت که موسیقی ایرانی نگهبان شعر فارسی شده است. شمای خواننده همین الان از خودتان بپرسید که از میان بیت هایی که از حافظ و مولوی و سعدی و خیام و عطار در یاد دارید، کدام یک را با خواندن و بازخواندن دیوان های این بزرگان به خاطر سپرده اید و کدام یک را با شنیدن و بازشنیدن خوانده های شجریان. این در روزگاری که انس ما با ادب گذشته روز به روز کمتر می شود خدمت کمی نیست.
چیزی که مرا به نوشتن این یادداشت برانگیخته است همین نکته آخر است. حق این بود که فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بعنوان نهادی که پاسداری از زبان و ادبیات ملی ما را برعهده دارد، یادکرد این خدمتگزار بزرگ زبان و ادب را فراموش نمی کرد و گمان نمی برد که چون او اهل موسیقی بوده است پس یاد کردن از او هم، حتی در حد تسلیتی به مردم داغدار گفتن، لابد باید برعهده فرهنگستان هنر باشد. حالا که فراموش کرده است و برای یادآوری هم دیر شده است، وظیفه خود می دانم که، بعنوان عضوی از این نهاد، یاد این استاد بزرگ را گرامی بدارم و تصور می کنم که سایر همکاران فرهنگستانی هم که در سطحی دیگر و با وسایلی دیگر پاسدار و مروج زبان و ادب ایرانند، با من در این احساس شریک باشند.
منبع: موزیك خوان
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب