در گفتگوی مشروح با مهر مطرح شد؛
واقعیت جوسازی های مجازی مقابل یك موزه
رئیس موزه هنرهای معاصر تهران درباره تغییر رویکردها، برگزاری نمایشگاه ها، حواشی پیش آمده برای موزه و همین طور برنامه های جدید سینماتک که مبتنی بر پروژه های کیوریتیال است، توضیحاتی ارائه نمود.
خبرگزاری مهر - گروه هنر- آزاده فضلی: موزه هنرهای معاصر تهران بعد از بازسازی و مرمتی که نزدیک به ۳ سال به درازا کشید، روز ۹ بهمن ماه ۹۹ بازگشایی مجدد شد. در سال جدید و تا قبل از تعطیلی تمام موزه ها در وضعیت قرمز کرونائی دو نمایشگاه «ارمغان» و «عکس مفهومی» با نمایش آثاری از گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران، در فضای گالری های این موزه برقرار بود.
«موزه هنرهای معاصر تهران» یکی از مراکز خبرساز در حوزه هنرهای تجسمی طی سالهای اخیر بوده است که علاوه بر فعالیت ها، گاه رکود و تعطیلی آن هم در ویترین رسانه ها بازتابی خبری و حاشیه ساز پیدا کرده است. بازتاب هایی که گاه در فضای مجازی ضریب پیدا کرد و ابعاد غیرطبیعی نیز به خود گرفت.
برای اطلاع از برنامه های جدید موزه هنرهای معاصر تهران در سال ۱۴۰۰ و چشم انداز آینده این موزه، با احسان آقایی که از ۱۹ دی ماه سال ۹۷ به ریاست موزه هنرهای معاصر تهران منصوب گردید، گفتگویی مشروح داشتیم که در ادامه آنرا می خوانید.
* سال ۱۳۹۹ باوجود اینکه سالی پر فراز و نشیب برای هنرهای تجسمی به علت شیوع ویروس کرونا و تعطیلی برخی فعالیت ها و به تعویق افتادن کار مرمت و بازسازی موزه بود، سالی بود که مرمت موزه هنرهای معاصر تهران به انتها رسید و این موزه بعد از زمانی طولانی به بهره برداری مجدد رسید. البته قبل از بازگشایی با حواشی مواجه گردید که تأثیراتی نیز بر روند بازگشایی داشت. لطفاً در مورد اتفاقاتی که در سال قبل با آن مواجه شدید، صحبت کنید.
سال ۹۹ برای ما بغیر از بحث مرمت، سال زمینه سازی برای برنامه های جدید موزه بود و بیشتر زمان ما به برنامه ریزی گذشت. مرمت، زمان و فرصت مناسبی برای من و همکارانم بود تا در چند حوزه فعالیت کنیم؛ اول حوزه پژوهش بود. از آنجایی که آثار گنجینه، سال ها مورد بررسی و مطالعه قرار نگرفته بود، در این دوره فرصت خوبی برقرار شد تا شناسنامه آثار و اسناد خریداری شده مورد بررسی قرار گیرد؛ آن آثاری که خارجی اند، با نمونه های خارجی تطبیق داده شوند و آنهایی که ایرانی اند نحوه خریدشان مورد بررسی قرار بگیرد و ایراداتی در تکنیک و عنوان وجود داشت که برطرف شود.
پژوهش آثار گنجینه، بخش مهمی بود که به استثنا دوره ای کوتاه، عملاً مغفول مانده بود چونکه اغلب تیم پیش از انقلاب متشکل از کارشناسان غیرایرانی بودند و با وقوع انقلاب اسلامی، از کشور خارج شدند و افراد جایگزین آنان باوجود اینکه نیروهای خوبی بودند اما برای کارهای موزه ای آموزش ندیده بودند. بدین سبب به تدریج آن چیزی که کارکرد و شرح وظایف موزه ای به حساب می آمد به تدریج از بین رفت و کارهای موزه بصورت پروژه ای به افراد متخصص بیرونی سپرد شد. برای مثال در دوره مدیریت آقای سمیع آذر از استاد روئین پاکباز دعوت به کار شد و روی بخش خارجی کار شود.
این دعوت ها مقطعی بود و مطالعات عموماً نیز روی آثار شناخته شده انجام شد. بدین جهت کتاب هایی که در دوره های مختلف انتشار یافته است ایراداتی در مورد آثار دارند. روزگار مرمت، فرصت مناسبی فراهم نمود بحث مهمی بود؛ اینکه موزه هنرهای معاصر تهران چگونه می تواند با نگاهی جدید، از علاقمندان خودش پذیرایی کند.
* بانک اطلاعاتی که روی سایت موزه هنرهای معاصر تهران فعال شد، در دسترس است؟ نحوه و انتشار جزئیاتی از اطلاعات آثار موجود در موزه روی سایت از جنبه امنیتی مشکلی برای آثار ایجاد نمی کند؟
بانک اطلاعاتی آثار در سایت موزه هنرهای معاصر تهران موجود است اما سایت دیگری که حرفه ای باشد و قابلیت های جدیدی برای موزه به همراه داشته باشد در دست انجام است که احتمالاً برای اواخر فصل بهار در دسترس قرار خواهد گرفت.
ما الان در کشور موزه هایی داریم که مخازن با ارزشی دارند و اطلاعات آنها در دسترس عموم قرار گرفته است. این موضوعی که شما مطرح کردید، عملاً تأثیرگذار نیست و نمی توان اطلاعات را به بهانه اینکه ممکنست آثار به خطر بیفتند، در اختیار مردم قرار نداد چون امروز با دنیایی مواجه هستیم که پژوهشگران با همین اطلاعات پژوهش خودرا شروع و تمام می کنند همه موزه ها در جهان، اطلاعاتی از آثار و قسمتی از شناسنامه آنرا در اختیار مخاطب قرار می دهند که ما هم با همین رویکرد عکس، عنوان، تکنیک، ابعاد و اطلاعات عام را روی سایت قرار داده ایم اما اطلاعاتی چون سند خرید، مرمت ها، محل نگهداری در گنجینه، جزئیاتی از حضور در چند نمایشگاه و وضعیت امانت دهی اثر همچون اطلاعاتی است که در اختیار عموم قرار نمی گیرد. البته ما الان در کشور موزه هایی داریم که مخازن با ارزشی دارند و اطلاعات آنها در دسترس عموم قرار گرفته است. این موضوعی که شما مطرح کردید، عملاً تأثیرگذار نیست و نمی توان اطلاعات را به بهانه اینکه ممکنست آثار به خطر بیفتند، در اختیار مردم قرار نداد چون امروز با دنیایی مواجه هستیم که پژوهشگران با همین اطلاعات پژوهش خودرا شروع و تمام می کنند. سیستم امنیتی موزه هنرهای معاصر نیز سیستم قدرتمندی است و به آسانی نمی توان به آن نفوذ کرد.
* کارهای پژوهشی در موزه در چه مرحله ای قرار دارد و کار پژوهش روی چه تعداد از آثار به انتها رسیده است؟ تعداد پژوهشگران فعال در موزه را نیز بفرمائید.
پژوهش موردی نیست که برایش اختتام قائل شویم اما اگر منظورتان این است که آیا روی تک تک آثار موزه کار شده است، خیر. ما هنوز دراین زمینه کار داریم چونکه بخش عمده گنجینه موزه، بخشی است که مردم از آن اطلاعات ندارند و همین طور آثاری که اطلاعات کمی از آنها دردسترس است که این بخش ها نیاز به پژوهش بیشتر و عمیق تری دارند. اما در هر حال، برای رسیدن به فضای نهایی و مطلوب در بخش مطالعات روی آثار، یک سال و نیم الی دو سال زمان نیاز داریم.
در حوزه پژوهش داخل موزه ۵ نفر فعال می باشند. همین طور پژوهشگران میهمان هم هستند که از خارج موزه در بخش هایی که نیازمند آنها هستیم به مجموعه اضافه می شوند.
* در جریان تغییر هویت بصری موزه هنرهای معاصر تهران و برگزاری نشست خبری با این عنوان، حواشی بسیاری پیش آمد و اظهارنظرهای فراوانی در فضای مجازی و حقیقی شد. این حواشی سبب شد تا هویت بصری و نشان جدیدی که رضا عابدینی طراحی نموده بود، تغییر نکند. الان که مدتی از این حواشی گذشته، آیا لازم نمی دانید توضیحی درباره هویت بصری و نشان موزه بدهید؟
بررسی هویت بصری موزه هنرهای معاصر تهران چندین بعد دارد؛ اول بعد هنری است که اصلاً به آن پرداخته نشد، یعنی اظهارنظرهایی که می دیدم و می خواندم حتی یک خط توضیح درباره ابعاد هنری این کار وجود نداشت! بدین سبب خیلی نمی توان درباره بازتاب های هنری این مساله صحبت کرد و بهتر است در فرصتی مقتضی که آقای رضا عابدینی نیز حضور داشته باشد، در مورد آن صحبت شود.
در ایام اعتراض به تغییر هویت بصری موزه نزدیک ۱۰ هزار نفر به فالوورهای صفحه موزه هنرهای معاصر اضافه شد! بسیاری از این افراد اصلاً نمی دانستند نشان موزه پس از انقلاب اسلامی طراحی شده است! اینکه روی ناآگاهی، جریانی ساخته شود به نظرم در نهایت به یک کنسرواتیسم یا محافظه کاری ختم شود که جلوی هر تغییری را می گیرد بُعد دیگر، اجتماعی بود که من این بعد اجتماعی موضوع را پررنگ دیدم؛ برای مردم در کشور نارضایتی هایی وجود دارد که بخش عمده آن به مسائل اقتصادی، سیاسی، کرونا و … بر می گردد و بنا بر این کوچک ترین مسأله ای سبب رخدادی بزرگ و بحرانی بزرگ در شبکه های اجتماعی می شود. این بحران بزرگ اجتماعی نیز، عموماً با بحران بزرگ تری رفع می شود.
به نظر من این مساله نیاز به بررسی روانشناسان و جامعه شناسان اجتماعی دارد که به چه علت وضعیت روانی جامعه به این شکل درآمده که اینقدر سریع و بدون اطلاع واکنش نشان می دهند. این واکنش ها از طرف سه دسته افراد بروز داده شد؛ اول، افراد دلسوز موزه هنرهای معاصر بودند و بدون عکس العملی در فضای مجازی، با من تماس گرفتند. دوم، هنرمندانی که هم دلسوز موزه بودند ولی شاید واکنش های آنها را بتوان نوعی واکنشی هیجانی دانست. سوم، دوستان جوانی که بدون آشنایی با موضوع به توهین پرداختند. بدین سبب من فکر می کنم به زوایای اتفاقی که رخ داد، پرداخته نشد.
آقای عابدینی بعنوان طراحی که سال ها سابقه دارد و در دنیا جز گرافیست های شناخته شده است و در زمره هنرمندانی است که به گرافیک دنیا، افزوده اند. به علت صراحت لهجه ای و عملکردی که طی سال ها داشته است، اختلافاتی بین او و دیگر دوستان به وجود آمده و مخالف و منتقد نیز کم ندارد. بدین سبب شاید قسمتی از این اعتراضات به ناراحتی های گذشته بر می گردد که زمینه بروز پیدا کرد و من این حواشی را تک علتی نمی بینم چون مسائل اجتماعی تک علتی نیستند و مسأله ای که پیش آمد، فقط مسأله ای نیست که به نشان موزه برخورد کرده باشد و تمام عواملی که ذکر کردم، دست به دست هم داد تا چنین اتفاقی بیفتد.
در ایام اعتراض به تغییر هویت بصری موزه نزدیک ۱۰ هزار نفر به فالوورهای صفحه موزه هنرهای معاصر اضافه شد! بسیاری از این افراد اصلاً نمی دانستند نشان موزه پس از انقلاب اسلامی طراحی شده است! اینکه روی ناآگاهی، جریانی ساخته شود به نظرم در نهایت به یک کنسرواتیسم یا محافظه کاری ختم شود که جلوی هر تغییری را می گیرد. این مساله را الان در کشور احساس می کنم که همه در مقابل تغییر مقاومت می کنند. شرایط الان عادی نیست و افراد بدون آگاهی اظهارنظر می کنند و بر نظر نادرست خودشان نیز پایدارند. این دست افراد در فضای مجازی کم نیستند و اجازه هر اظهارنظری را به خود می دهند.
افرادی وجود دارند که درِ باغ سبزی به جوانان این مملکت نشان می دهند که انگار پیش از انقلاب، ایران کشوری چون سوئیس بوده و الان نیست! واقعیت این است که انسان تا زمانی که از درسِ تجربه پیشینیان خودرا استفاده نکند، گرفتار تجربه های تکراری خواهد شد. این اتفاق به لحاظ روانشناختی موجب می شود هر چیزی که احساس می شود متعلق به آن ور است خوب است و هر چه متعلق به این طرف است، بد است. برای مثال آقای کامران دیبا از لوگوی موزه که نشانی از معماری موزه است، تعریف کرده بود که باید هم تعریف کند چون علاقه بسیاری به بادگیر دارد. مگر نشان یا لوگوی همه موزه ها در جهان از معماری نشأت گرفته است؟ و اینکه معمار عموماً با طراح گرافیک متفاوت است.
نشان موزه یکی از قدرتمندترین نشان های بعد از انقلاب اسلامی است و در این مساله هیچ شکی نیست اما بحث این است که موزه باید طوری پویا باشد که نیازهای آینده خودش را تا سالهای سال برطرف کند. لوگوی فعلی، باوجود زیبایی، امکان پویایی را به موزه نمی دهد. بعنوان کسی که در دوره لیسانس جامعه شناسی خواندم، آن چیزی که باید بررسی شود، بررسی شرایط روحی مردم در چنین مواقعی است و این مساله را بیش از آنکه هنری ببینم، اجتماعی می بینم.
* باتوجه به استفاده از همان لوگوی قدیمی در موزه، لوگو و هویت بصری که توسط رضا عابدینی طراحی شده است، چه می شود؟
لوگو و طراحی های هویت بصری که آقای عابدینی کار کرده است، در موزه نگاه می داریم و فکر می کنم سالهای آینده خوانش هایی متفاوت در فضایی معقول از آن خواهد شد.
* در مورد برنامه های سال ۱۴۰۰ موزه هنرهای معاصر تهران صحبت کنید. آیا با همان شیوه قبلی در برگزاری نمایشگاه ها مواجه خواهیم بود؟
با توجه به اینکه موزه ۳۲ ماه برای مرمت تعطیل بود، برنامه هایی برای سال جدید طراحی کردیم که در چند بخش است؛ بخش نمایشگاهی، برنامه های سینمایی و برنامه های معماری و برنامه های «نیو مدیا» مثل هنرهای جدید است. امیدوارم سال آینده شرایط به شکلی باشد که بتوانیم همه این برنامه ها را اجرا نماییم و فکر می کنم مخاطبان موزه هنرهای معاصر تهران در سال ۱۴۰۰، سالی جذاب سپری کنند.
موزه در حوزه نمایشگاهی، دو رویکرد جدید دارد؛ رویکرد اول این است که آثار گنجینه که کمتر دیده شده اند به نمایش بگذارد مثل نمایشگاه «عکس های مفهومی». رویکرد دوم، برگزاری نمایشگاه های آرشیوی پژوهشی است. از این به بعد موزه هنرهای معاصر تهران هر دو این نمایشگاه ها را همزمان برگزار خواهدنمود. نمایشگاه بعدی موزه، نمایشگاه «نهان بر عیان» است که نگاهی به نقاشی ایران طی قرون متمادی دارد؛ اینکه نقاشی چه تحولاتی داشته و چه مبانی حکمی و فلسفی پشت نقاشی ایرانی از قرن هشتم به بعد بوده است.
* بدین سبب نمایشگاه های آرشیوی پژوهشی، شامل آثاری هستند که خارج از موزه به نمایش در می آیند؟
در اصل، پژوهش روی آثار معمولاً خارج از موزه انجام می شود، برای مثال همین نمایشگاه «نهان بر عیان» یک سال و نیم است که روی آن کار شده است. پروپوزال اولیه توسط موزه تأیید شده و کار توسط یک کیوریتور به نمایشگاه می رسد.
* عموماً تا قبل از این روالی بر نمایشگاه های موزه هنرهای معاصر حاکم بود که علاوه بر کیوریتورهای ایرانی، از کیوریتورهای خارجی نیز استفاده می شد. آیا در رویکرد جدید موزه در برگزاری نمایشگاه نیز از کیوریتورهای خارجی استفاده خواهد شد؟
باید ببینیم کیوریتورهای خارجی چه کاری می تواند انجام دهد که کیوریتور ایرانی نمی تواند انجام دهد. به نظر من این مساله از آن نکاتی است که خوانش اجتماعی دارد و ما از اواخر دوره قاجار به بعد، عدم اعتماد به نفس در مقابل چشم رنگی ها داریم. الان وضعیت به شکلی شده که زیبایی شناسی مبتنی بر فرهنگ ایرانی تبدیل به زیبایی شناسی وارداتی شده است! و این کار دستگاه تبلیغاتی غرب است که تأثیرگذار هم بوده است.
به جرأت به شما می گویم که کیوریتورهای ایرانی الان در دنیا در موزه های خارجی در حال کار هستند و چیزی از کیوریتورهای خارجی کم ندارند. جرمانو چلانت کیوریتور ایتالیایی که سال قبل درگذشت، صدمین نمایشگاه عمرش را در موزه هنرهای معاصر تهران کیوریت کرد. وی برای کیوریتوری نمایشگاه «در جستجوی گمشده» ترکیبی از آثار گنجینه موزه با آثاری از فریده لاشایی که در سال ۱۳۹۴ در موزه هنرهای معاصر تهران برگزار شد، به تهران آمد و به نظر چندان نمایشگاه خوبی به لحاظ کیوریت نبود چونکه وی آشنایی چندانی با هنرمندان ایرانی نداشت. کیوریتور در حقیقت باید با ارائه نگرشی جدید و بوسیله انتخاب آثار، اشیا یا متون در کنار هم، امکان خوانش جدیدی به مخاطب عرضه نماید و برای این منظور باید اطلاعات کافی درباره هنرمند، بستر اجتماعی شکل دهنده او و بستر سیاسی و فرهنگی زمانه وی را کاملاً بشناسد. بطوریکه وقتی مخاطب تماشای نمایشگاه را به پایان رساند، از یک رهیافت جدید برخوردار شود. بدین سبب من معتقدم کیوریتورهای ایرانی در حد و اندازه های کیوریتورهای خارجی هستند و اگر موزه به کیوریتوری برسد که بتواند خوانش متفاوتی را بوجود آورد، از او بهره می گیرد.
اگر جشنواره «تجسمی فجر» یا «هنر مقاومت» بتوانند محتوای ویژه ای را به نمایش بگذارند در موزه هنرهای معاصر جای خواهند داشت. به اعتقاد من نمایشگاه هنر مقاومت، جز جذاب ترین نمایشگاه ها می تواند باشد که به شکل ارائه آنها بر می گردد؛ به نظر من به هنرمندان انقلابی ایران جفا شده است که شاید به نحوه ارائه آثار آنها بر می گردد و جنبه هنری آثار آنها معمولاً مغفول مانده است * از این پس، نمایشگاه های موزه به چه روالی تعیین می شوند؟
اینکه موزه ۲ نمایشگاه داشته باشد که همزمان به آثار گنجینه بپردازد، به نظرم آرزوی بسیاری از علاقمندان به موزه بوده است چون در وضعیت عادی موزه ۴ نمایشگاه در طول سال می تواند برگزار کند. باتوجه به گستره آثار گنجینه و گستره کارهایی که در سال انجام می شود، موزه برای وقت دادن به یک فعالیت، باید سال ها زمان بگذرد تا بتواند به آن وقت بدهد اما برخی فعالیت ها هستند که به لحاظ متریال و کانسپت مناسب فضای موزه نیستند. با شرایط الان که ۲ نمایشگاه در گالری های موزه دارد مخاطب می تواند تعداد بیشتری آثار را ببیند و با رویکردهای متفاوتی نیز مواجه می شود. مضاف بر اینکه نمایشگاه های موزه باید تعامل گرا باشند و مخاطب را به خود جذب کنند.
* علاوه بر برنامه های روتین موزه، آیا موزه در آینده باز هم میزبان جشنواره هایی نظیر جشنواره تجسمی فجر یا هنر مقاومت خواهد شد؟
در دوره مدیریت آقای دکتر شالویی بود که به این نتیجه رسیدیم نمایشگاه هایی که شأن موزه را تحت تأثیر قرار می دهد در موزه برگزار نشود و از همان دوره یعنی سالهای ۸۸ و ۸۹ بود که برگزاری جشنواره ها، بینال ها و نمایشگاه ها در موزه قدغن شد. البته تغییر مدیریت و رویکردها بعدها موزه را مجدداً میزبان بینال ها و جشنواره ها کرد.
آنچه که الان در برنامه های موزه قرار دارد برگزاری برنامه ها و نمایشگاه هایی با محتواهایی است که تشخص موزه ای را حفظ می کنند، بدین سبب برای من عناوین مهم نیست و کانسپت یا مفهومی که یک نمایشگاه ارائه می کند، مهم می باشد. پس اگر جشنواره «تجسمی فجر» یا «هنر مقاومت» بتوانند محتوا و مفهوم ویژه ای را به نمایش بگذارند در موزه هنرهای معاصر جای خواهند داشت. اتفاقاً به اعتقاد من نمایشگاه هنر مقاومت، جز جذاب ترین نمایشگاه ها می تواند باشد که به شکل ارائه آنها بر می گردد؛ به نظر من به هنرمندان انقلابی ایران جفا شده است که شاید به نحوه ارائه آثار آنها بر می گردد و جنبه هنری آثار آنها معمولاً مغفول مانده است.
* یکی از بخش های موزه هنرهای معاصر تهران که قبل از این بسیار مورد توجه قرار داشت، سینماتک موزه بود که به نمایش فیلم های مختلف می پرداخت که البته با گذشت زمان از محبوبیت آن کاسته شد و سینماتک بیشتر به محلی برای برگزاری جلسات و گردهمایی ها بدل شده بود. در بازگشایی مجدد موزه، برای سینماتک چه برنامه ریزی صورت گرفته است؟
فعالیت دوره جدید «سینماتک» موزه هنرهای معاصر تهران از اردیبهشت ماه ۱۴۰۰ شروع می شود. قصدمان این است که سینماتک کارش را با نگاهی جدید شروع کند، چونکه اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰، سینماتک موزه تنها سینماتک کشور به حساب می آمد و همین طور فیلم های تاریخ سینما و کلاسیک در دسترس همگان نبود اما هم اکنون تعداد سینماتک ها (علیرغم اینکه فضای استاندارد موزه هنرهای معاصر را ندارند) بالا رفته و فیلم ها نیز در دسترس همگان است بدین سبب می خواهیم که سینماتک فقط به پخش فیلم نپردازد. در دور جدید برنامه های سینماتک، برنامه های کیوریتیال در سینماتک ترتیب خواهیم داد یعنی روی پروژه های مختلف از دیدگاه های متفاوت می پردازد. برای مثال مقوله جرم شناسی در سینمای ایران یا حقوق در سینمای جهان همچون مطالبی است که به آنها خواهیم پرداخت و در حقیقت مفهوم هایی که بتواند آدم ها را جذب نماید تا یک پکیج را ببینند.
هر کدام از این پروژه های سینمایی که معمولاً در حداقل یک ماه انجام می شود کیوریتور مجزا خواهد داشت، با این هدف که از گرایش ها و نگاه های مختلف در سینماتک حضور داشته باشند. حتی ممکنست یک هفته فیلم را برگزار نماییم که بخشی به فیلم های ایرانی می پردازد و بخش دیگری به فیلم های خارجی.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب