سهم بچه های ایران از رسانه ملی چیست؟
موزیک خوان: در دوره اخیر، تلاش هایی برای تحول در محتوا و ساختار انجام شد، ولی چالش هایی مانند کمبود بودجه و رقابت با تولیدات خارجی بازهم پابرجا هستند.
به گزارش موزیک خوان به نقل از خبرگزاری مشرق
، صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران به عنوان رسانه ملی، همیشه اهمیت بالای ی در تولید محتوای ویژه خردسالان و نوجوانان داشته است. در گذشته برنامه هایی، چون «عموپورنگ»، «شادونه»، «کلاه قرمزی و پسرخاله»، «فیتیله ای ها» و… نه فقط مخاطبان زیادی را جذب می کردند، بلکه به برندهای فرهنگی ماندگاری تبدیل شدند. از برنامه های عروسکی مانند «خونه مادربزرگه» و مجموعه های نمایشی، چون «قصه های مجید» تا تولیدات مدرن انیمیشن و سریال های آموزشی. اما این راه کم کم رو به افول و غروب رفت. در این گزارش تلاش می نماییم به بررسی آثار کودک و نوجوان طی دهه های گذشته تاکنون بپردازیم.
در عصر جهانی سازی و هجوم محتوای خارجی، این سؤال مطرح است که تولیدات خردسالان و نوجوانان داخلی تا چه میزان توانسته اند با برنامه های جذاب بین المللی رقابت کنند و علاقه خردسالان و نوجوانان را به خود جلب کنند. برای پاسخ به چنین پرسشی ابتدا باید نگاهی از آغاز تا حالا به سهم خردسالان از آثار تولیدی تلویزیون داشته باشیم.
بنابراین در ادامه، به بررسی تاریخچه تولیدات کودک و نوجوان صداوسیما و ارزیابی رقابت پذیری این تولیدات در مقایسه با نمونه های خارجی خواهیم پرداخت.
دوره آغازین و تولیدات کلاسیک
در دهه های ۶۰ و ۷۰ شمسی، صداوسیما با تولید برنامه هایی مانند "خونه مادربزرگه" و "قصه های مجید"، که بر پایه فرهنگ ایرانی-اسلامی بودند، توانست مخاطبان زیادی را جذب نماید. این برنامه ها نه فقط سرگرم کننده بودند، بلکه دارای پیام های آموزشی و اخلاقی بودند که با فرهنگ ایرانی سازگاری داشت.
تولیدات این دوره اغلب بر مبنای داستان های بومی و فولکلور ایرانی ساخته می شدند و از جذابیت های بصری و محتوایی مناسبی برای خردسالان برخوردار بودند.
دوره میانی و چالش ها
با وقوع انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، فضای تولید محتوای کودک برای مدتی راکد ماند. بعد از جنگ، با ورود کامپیوتر و فناوری های جدید، تولید انیمیشن و برنامه های کودک باردیگر احیا شد.
اما در این دوره، مضیقه بودجه و ضعف در زیرساخت ها سبب شد تا صداوسیما به پخش انیمیشن های خارجی روی آورد، که گاهی با فرهنگ ایرانی سازگاری نداشتند. این امر کم کم سبب کاهش کیفیت تولیدات داخلی و فاصله گرفتن از محتوای بومی شد.
دوره مدرن و کوشش برای احیا
از دهه ۸۰ به بعد، با تأسیس مرکز پویانمایی صبا در سال ۱۳۷۴، صداوسیما کوشش کرد تا تولیدات داخلی را افزایش دهد و به قطب انیمیشن دینی در دنیا تبدیل گردد. اما این اتفاق تابحال محقق نشد. بااینکه این مرکز با هدف تولید محتوای متناسب با فرهنگ اسلامی و ایرانی به وجود آمد. اما هیچگاه نه کیفیت و نه کمیت تولیدات چنین دستاوردی را رقم زد!
چالش هایی مانند کمبود بودجه، استفاده بیش از اندازه از انیمیشن های خارجی، همچون مشخصه های افت چشم گیر تولیدات کودک و نوجوان در رسانه ملی بود.
اما روگردانی از تلوزیون آنجایی نمود بیشتری پیدا کرد و اقبال عمومی از رسانه ملی رخت بربست که دیگر برندسازی از جعبه جادو خالی شد. برندهایی، چون «عموپورنگ»، «فیتیله»، «شادونه» و... در دهه های گذشته شکل می گرفت و در دوره اخیر برندها در حوزه کودک برای نسل نو یا توان بازپروری خودرا نداشتند و یا به پلت فرم ها روی آوردند و هیچ اتفاق جدیدی جایگزین آنها نشد تا به صورت کامل برندسازی در رسانه ملی بشکل روند تکامل تدریجی از میان برود.
اما با این همه در دوره اخیر، تحولات مثبتی هم در حوزه کودک و نوجوان رخ داد که با اهمیت ترین آنها حذف تبلیغات از شبکه های کودک بود.
برنامه کودک درپیچ زمان
بی تردید و حتی بدون کارشناسی بهترین آثار کودک و نوجوان صدا و سیما را در دو دههٔ ۷۰ و ۸۰ می توان یافت. این آثار شامل مجموعه های نمایشی و عروسکی ماندگاری می شوند که خاطره سازی کرده اند؛ و یا خود به برندی ماندگار تبدیل شدند و هویتی ساختند که تا نسل ها در فرهنگ ما باقی ماند.
مجموعه نمایشی قصه های مجید که توسط فیلمساز فقید کشور کیومرث پوراحمد در سال ۷۰ ساخته شد به مواقع تمام زندگی دهه شصتی ها در دهه ۷۰ بود.
قصه های تابه تا (زیزیگولو) هم در دهه ۷۰ مجموعه ای عروسکی-نمایشی بود که ماجراهای موجودی فضایی به نام "زیزیگولو" را در زمین و در یک خانواده ایرانی روایت می کرد.
دنیای شیرین دریا، کلاه قرمزی، شهر موش ها ۶۰ و ۷۰، سیب خنده، دانی و من، خانه ما و... که همه در دهه ۷۰ شمسی تولید شده بود.
دیالیکتیک سقوط
تحلیل ها نشان میدهد که کیفیت و کمیت تولید برنامه های کودک و نوجوان در دهه های مختلف یکسان نبوده است، اما با تحلیل دقیق داده ها به این نتیجه می رسیم که آثار یک روند تکامل تدریجی به سمت اضمحلال را طی کرده اند که ما به آن می گوییم؛ دیالیکتیک سقوط!
دهه ۷۰: عصر طلایی برنامه سازی: این دهه را می توان اوج خلاقیت و تنوع در تولید آثار کودک و نوجوان دانست. وجود مولفانی با عشق و تخصص مانند مرضیه برومند، ایرج طهماسب و بیژن بیرنگ، همراه با فضای اجتماعی مناسب و مدیریتی همدل، منجر به خلق آثاری شد که نه فقط برای خردسالان جذاب بودند، بلکه منظومه ای از روابط واقعی آنها با خانواده و جامعه را به تصویر می کشیدند.
دهه ۸۰: کاهش کیفی و کمّی: در این دهه، صدا و سیما با افت جدی در تولیدات این حوزه روبه رو شد. نقش خردسالان و نوجوانان در برنامه ها کمرنگ شد و اغلب به حاشیه رانده شدند. تغییر اولویت های مدیریتی بسمت تولید آثار "رده الف ویژه" (مانند سریال های تاریخی فاخر) و کاهش توجه به سریال های عامه پسند بدنه، از علل اصلی این افول ذکر شده است.
دهه ۹۰: در این دوره شاهد اوج گیری انتقادها در جامعه و حاکمیت نسبت به کاهش نرخ فرزندآوری و نتایج آن برای آینده ایران بود. این نگرانی ها به افزایش نسبی تولیدات تلویزیونی با تأکید بر "فرزند" منجر گردید، اما این آثار نتوانستند جایگاه فعال و کنشگر خردسالان و نوجوانان در داستان ها را، که در دهه ۷۰ تجربه شده بود، احیا کنند. براستی، خردسالان و نوجوانان این دفعه به حاشیه رانده شده و عمدتا درگیر مشکلات والدین، تحت تاثیر مصائب آنها و صرفا نقش های تزئینی ایفا می کردند.
قاب های خالی و از دست رفتن مخاطب کودک و نوجوان
در طول دهه های ۸۰ و ۹۰، دیگر مجموعه های داستانی با هدف مخاطب کودک و نوجوان یا تولید نشدند، یا آنقدر ضعیف بودند که اقبال عمومی نداشتند و یا بسیار اندک بودند. رویکرد سیاستگذاری و مدیریت در این عرصه نسبت به گذشته تغییری نکرد و تمامی انتقادها به فرزندآوری تنها به حضور حاشیه ای بازیگران کودک و نوجوان در داستان ها محدود شد. شاید مدیران دراین خصوص ارزیابی درستی نداشتند و سفارش تولید آثار مرتبط را به تهیه کنندگان، نویسندگان و کارگردانان ندادند، یا شاید هم خود نویسندگان و خالقان هیچگاه چنین طرح هایی را به مدیران عرضه نکردند.
میدان جنگی که در آن باختیم
اما از آغاز دهه ۸۰ تا پایان دهه ۹۰ شاهد تلاش هایی برای گذار به تحول بودیم. حالا در آستانه دهه پنجم، با ورود کارگردانان متولد دهه های ۵۰ و ۶۰ و ظهور شبکه های VOD، تصویر کوک و یا نقش آن به عنوان فرزند، چهره ای جدید به خود گرفته است.
در این میان، تلویزیون میدان بازنمایی کودک و نوجوان و تمامی مفاهیم در رابطه با آنرا به رقبای خارجی خود واگذار کرد. انیمیشن ها بازار تماشا را به تسخیر خود درآوردند و الان حتی خود تلویزیون هم ترجیح می دهد کنداکتور خودرا با فیلمهای خارجی برای مخاطب کودک و نوجوان یا تکرار آثار قدیمی مانند "تنها در خانه" پر کند. در این رقابت، ما نه فقط بازی، بلکه حتی زمین را هم باختیم. تا جایی که نه فقط تولیدات غربی بلکه شرقی هم تا بن استخوان فرزندانمان رسوخ کرده است. سبک زندگی کره ای را می توان به عنوان نمونه ای از این تهاجمات فرهنگی قلمداد کرد که امروزه بلای ماهیت هویت ملی فرزندان این مرز و بوم شده است.
تولیدات شاخص
در این دوره، تولیدات داخلی با وجود همه کوشش های انجام شده مورد استقبال قرار نگرفت. کوشش برای تولیداتی با ترکیب عناصر فرهنگ ایرانی و اسلامی، محتوای جذاب و آموزشی در زمین حرف باقی ماند و به دروازه عمل نرسید.
همچنین، شبکه کودک و نوجوان (شبکه پویا و نهال) با تولید برنامه های متنوعی که بر رویکرد تربیتی و الگوهای بومی تاکید داشتند، تنها به کار خود ادامه دادند و روز به روز همپای نمونه های فرنگی پیش نرفتند.
اتفاقات مهم در این عرصه، مدرسه ای به وسعت ایران بود که در همکاری مشترک رسانه ملی با وزارت آموزش و پرورش در دوران پاندمی کرونا شروع به کار کرد و بعد از آن هم فعالیتهای مدرسه تلوزیونی برای همه مقاطع تحصیلی مختلف در جهت تحقق اصل ۳۰ قانون اساسی و دسترسی رایگان و با کیفیت آموزشی همه ساله از اول مهرماه روی آنتن رفت.
بودجه هسته مرکزی چالش ها
کمبود بودجه بازهم یک مشکل اساسی بود و برخی روانشناسان و کارشناسان کودک به غیبت برندهای حوزه کودک، افزایش پخش انیمیشن های خارجی، و ضعف در نظارت محتوایی اشاره انتقاد داشتند.
کیفیت و جذابیت تولیدات
تولیدات داخلی از نظر کیفیت فنی و جذابیت بصری در مقایسه با تولیدات خارجی پیشرفته (مانند انیمیشن های دیزنی و پیکسار) هنوز فاصله دارند. انیمیشن های ایرانی اغلب از نظر داستان پردازی و پویانمایی ضعیف تر هستند.
با این حال، تولیداتی مانند "پهلوانان" و "تهران ۱۵۰۰" نشان داده اند که امکان تولید محتوای باکیفیت در ایران وجود دارد. این تولیدات توانسته اند در جشنواره های داخلی و بین المللی مورد توجه قرار گیرند.
ارتباط فرهنگی و ارتباط محتوایی
تولیدات داخلی از نظر ارتباط فرهنگی و سازگاری با ارزش های ایرانی-اسلامی برتری واضحی نسبت به تولیدات خارجی دارند. برنامه هایی مانند "خونه مادربزرگه" در گذشته و "قصه های مجید" هم اکنون، توانسته اند با استفاده از عناصر فرهنگی بومی، مخاطبان داخلی را جذب نمایند.
در مقابل، انیمیشن های خارجی ممکنست حاوی ارزش ها و رفتارهای ناسازگار با فرهنگ ایرانی باشند، مانند استفاده از کلمات نامتعارف یا نمایش سبک زندگی غیرمتعارف.
رقابت برای جذب مخاطب
کودکان ایرانی به سبب دسترسی به محتوای خارجی از راه اینترنت و ماهواره، با تولیدات بین المللی هم آشنا هستند. شبکه های ماهواره ای مانند جم که توسط سرمایه داران خارجی (مانند آیدین دوغان) حمایت می شوند، برنامه های جذاب ولی گاهی مبتذل را به مخاطبان ایرانی عرضه می کنند.
گزارش ها نشان میدهد که خردسالان ایرانی اغلب به تماشای تولیدات خارجی گرایش دارند، چونکه این تولیدات از جذابیت های بصری و داستان پردازی پیشرفته تری برخوردار می باشند. با این وجود، تولیدات داخلی هنگامی که باکیفیت باشند، مورد استقبال قرار می گیرند. به عنوان مثال، "پهلوانان" توانسته است در سامانه امتیازدهی اینترنتی فیلم (IMDb) امتیاز ۱۰ از ۱۰ دریافت کند.
سهم خردسالان از تولیدات تلوزیون
پس دیگر وقت آن بود که به سراغ پیمان جبلی رئیس سازمان صداوسیما، برویم تا از زبان او مسئله کودک و نوجوان را در برنامه های رسانه ملی بررسی نماییم.
پیمان جبلی در جواب پرسش دربارهٔ تولیدات ویژهٔ کودک و نوجوان و سهم این قشر از تولیدات رسانهٔ ملی، به تشریح اقدامات و برنامه های این سازمان پرداخت.
وی ضمن اشاره به میزان محبوبیت و فراگیری شبکه های کودک و نوجوان، عنوان کرد: خوشبختانه شبکه های کودک و نوجوان ما در طول نزدیک به یک سال گذشته، گرایش فزاینده جذب مخاطب را تجربه کرده اند و بیشترین دسترسی به مخاطب هدف، از راه این شبکه ها صورت می گیرد.
جبلی به تغییرات ساختاری اخیر در این عرصه اشاره نمود و توضیح داد: با ادغام تولید و پخش شبکه های کودک و نوجوان با مرکز صبا و همین طور ادغام با مرکز سیاستگذاری تولیدات کودک و نوجوان، که حالا تحت عنوان "مرکز کودک و نوجوان" یا "مرکز رسانه کودک و نوجوان" فعالیت می کند، مجموعه ای یکپارچه از تولید تا پخش شکل گرفته است. این ادغام، باعث افزایش چشم گیر ضریب نفوذ برنامه های ما در میان مخاطبان کودک و نوجوان شده است.
رئیس رسانه ملی در ادامه به سه حوزهٔ کلیدیِ تولید، همکاری با نهادهای فرهنگی و تجاری سازی تولیدات کودک و نوجوان اشاره نمود و اضافه کرد: روند فعالیتهای ما در هر سه حوزه بسیار امیدوارکننده است. در حوزه تجاری سازی، هدف ما ایجاد چرخه ای کامل از تولید رسانه ای، مصرف تجاری و برندسازی است تا محصولات فرهنگی ما بتوانند حداکثر تاثیر را بگذارند. به عنوان مثال، هنگامی که شخصیتی مانند "بیژن" در برنامه های کودک محبوب می شود، باید بتوان این محبوبیت را به کالاهای مرتبط (مانند نوشت افزار) هم تسری داد و یک چرخه اقتصادی-فرهاری موفق ایجاد کرد.
مواجهه با تأثیرات فرهنگی تولیدات خارجی
جبلی در جواب پرسش دیگری دربارهٔ تاثیر سریال های کره ای و شیوع سبک زندگی کره ای در میان بعضی از نوجوانان، توضیح داد: تولیدات نمایشی کشورهای دیگر، متناسب با فرهنگ، آداب و رسوم و سبک زندگی خودشان تهیه شده اند و مخاطب اصلی آنها مردم همان کشورها هستند، نه لزوما مردم ما. بنابراین، ما در پخش هرگونه تولیدات نمایشی خارجی، باید دقت نظر جدی داشته باشیم تا این محتوا با فرهنگ و ارزش های جامعهٔ ما سازگاری داشته باشد.
وی با تأیید دشواری این کار، بخصوص در مورد سریال های چندقسمتی، اضافه کرد: سازگارکردن یک اثر نمایشی خارجی با اصول و سیاستهای فرهنگی خودمان کاری خیلی مشکل و پیچیده است، اما با این وجود، ما نهایت تلاش خودرا می نماییم تا نظارت حداکثری داشته باشیم و از اثرات سوء این برنامه ها بر فرهنگ و سبک زندگی، بخصوص قشر کودک و نوجوان، جلوگیری نماید.
نتیجه این که
تولیدات صداوسیما برای خردسالان و نوجوانان در طول تاریخ خود فراز و نشیب های زیادی را تجربه کرده است. در دوره اخیر، تلاش هایی برای تحول در محتوا و ساختار انجام شد، ولی چالش هایی مانند مضیقه بودجه و رقابت با تولیدات خارجی بازهم پابرجا هستند. تولیدات داخلی از نظر فرهنگی غنی و مرتبط هستند ولی از نظر فنی و جذابیت بصری نیاز به بهبود دارند. برای افزایش رقابت پذیری، صداوسیما باید بر افزایش کیفیت تولیدات، کاهش اتکا بر انیمیشن های خارجی، و تقویت همکاریهای بین المللی تمرکز کند و بسمت و سوی کوشش برای برندسازی و هویت ملی-اسلامی گام بردارد.
منبع: میزان
منبع: موزیك خوان
این مطلب موزیک خوان را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب