نام دیگر گلپا
موزیک خوان: در دومین سالگرد خاموشی اکبر گلپایگانی، موزه موسیقی ایران بار دیگر آکنده از طنین آوازی شد که زمانی در رگ های موسیقی این سرزمین جاری بود. در چهل وهشتمین نشست «آیین آواز» از گلپا گفتند؛ از مردی که صدایش مرز میان سنت و نو را درنوردید و آواز ایرانی را به زبانی تازه سپرد.
به گزارش موزیک خوان به نقل از ایسنا، چهل وهشتمین نشست تخصصی ـ آموزشی «آیین آواز» به بزرگداشت استاد اکبر گلپایگانی اختصاص داشت. این جلسه، در دومین سالگرد درگذشت استاد و با موضوع محوری «گلپا؛ مهم ترین آشنایی زدای آواز ایرانی» در موزه موسیقی ایران انجام شد.
نامِ دیگرِ گلپا
نشست با صحبت های مسعود اعرابی، شاعر و کارشناس زبان و ادبیات فارسی شروع شد که اظهار داشت: نام گلپا بزرگ تر از آنست که در جمع عاشقانش به توصیف آدمی بی نام و اعتبار در عصر یکشنبه آبانیِ بی باران در موزه موسیقی نیاز داشته باشد. نامش را می دانید و شهرتش را هم. می دانید که آواز، نام دیگرش بود. او شناسنامه آواز نوگرایانه ایران بود و همین برای معرفی او و موسیقی آوازی سرزمینی بزرگ کافی است؛ بالاتر و بی نیازتر از درج در تاریخ نگاری دستکاری شده یکصد و بیست سال آواز ایرانی. نامش تا چهل وچند سال پیش آوازی رسا بود و از چهل وچند سال پیش، آوازی در سکوت؛ در سکوتی فرو رفت بس رساتر از آن که به کلمات محتاج باشد.
او افزود: نامش هرچه بود به ترانه و ترنم تنیده بود؛ نمی شد و نمی شود نامش را به زبان آورد و در مصوت بلند پایانی اش تحریرِ «آ» را نشنید! نامش آن قدر بلند که با نام مهم ترین برنامه موسیقایی تاریخ معاصر هم وزن، هم قافیه و همزاد است. می گوییم گل ها و می شنویم گلپا؛ و اگر گلپا نشنویم از گل ها چیزی نشنیده ایم!
جایگاه بی بدیل گلپا در آواز و موسیقی
میرعلیرضا میرعلی نقی، پژوهشگر موسیقی، سخنران بعدی بود که با موضوع «راز نو؛ ساز نو؛ آواز نو» به جایگاه بی بدیل گلپا در آواز و موسیقی پرداخت و از جفایی که به این نام و جایگاهش روا داشته شد سخن گفت.
میرعلی نقی اضافه کرد: خاصیت های فردی و هنری استاد گلپایگانی همچون هوش و فراست قابل توجه بود. او ذوق و درخشش فوق العاده ای داشت و هرکسی که او را دیده یا ملاقات کرده، مجذوب شخصیت و هنر او شده است.
تقسیم تاریخ تحول آوازی به قبل و پس از گلپا
در ادامه، محمود گلپایگانی، برادر اکبر گلپایگانی، در این آئین با اشاره به اهمیت جایگاه گلپا در موسیقی ایرانی، خاطرات و نظرات خودرا درباره ی تاریخچه و تحولات موسیقی سنتی ایران بیان کرد و اظهار داشت: حق خاندان گلپایگانی بر آواز ما بی انتهاست. خلاقیت و نوآوری استاد اکبر گلپایگانی در عرصه آوازی نقش بسیار مهمی داشت. از اولین اجرای رسمی آوازی گلپا که از رادیو پخش گردید، ۶۴ سال می گذرد. نقش گلپا در زمینه سنت موروثی و پایه های آموزشی خیلی مهم است و تاریخ تحول آوازی در یکصد سال گذشته را می توان به قبل و پس از گلپا تقسیم کرد.
او با اشاره به اهمیت و تأثیرگذاری گلپایگانی در توسعه و نوآوری در موسیقی سنتی اظهار داشت: او نقطه عطف و تحول در رویکرد به شعر، اجرا و آموزش موسیقی در ایران بود. گلپایگانی در آموزش و تربیت نسل های بعدی نقش مهمی داشت. آداب صحنه، مدیریت مالی و رفتار اجتماعی از خاصیت های منحصربه فرد این هنرمند فقید است.
گلپا، معمار آواز ایران
جاوید عباسی فلاح، آوازخوان و آوازپژوه، هم در این آئین ضمن مقایسه اولین آوازهای ضبط شده در زمان قاجار با آثار معاصر، درباره ی شباهت ها و تفاوت های فرم و ساختار آواز در آن زمان و الان سخن گفت.
او با اشاره به نقش و تاثیر استادانی چون تاج اصفهانی، ادیب خوانساری، غلامحسین بنان و ایرج بر شیوه آوازی گلپا اظهار داشت: این خواننده با تأثیرپذیری از آن استادان، فرم ثابت آواز و خاصیت های خاص خودرا داشت.
عباسی فلاح درباره ی مفهوم «آشنایی زدایی» توضیح داد: این مفهوم که اولین بار توسط فرمالیست های شوروی عنوان شد و سپس دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی آنرا وارد ادبیات و موسیقی ایران کرد، به معنای ایجاد نوآوری در هنر است؛ یعنی هنرمند شنونده را به تفکر وادارد و از مسیرهای زیبایی شناسانه، لذت و اندیشه را هم زمان پدید آورد. چنین خاصیت ای در آثار گلپا مشهود است.
او با اشاره به نمونه هایی از آوازهای استاد گلپایگانی همچون «برگ سبز ۱۹۸» و «گل های جاویدان ۱۵۷» و وجود نوآوری و آشنایی زدایی در آنها اظهار نمود: استاد گلپا بعنوان معمار آواز ایران از دانش و محتوای آوازی پیشینیان بهره برد و بنایی جدید ساخت. میراث وی در فرهنگ موسیقی کشور، ناملموس و بی نظیر است و تاثیر هیچ یک از خوانندگان پیشین را نمی توان در آثار او نادیده گرفت. چنین میراث فرهنگی و هنری باید حفظ و ارج نهاده شود.
در ادامه، جاوید عباسی فلاح در سخنانی با عنوان «گلپا؛ مهم ترین آشنایی زدای آواز ایرانی» اظهار داشت: مفهوم آشنایی زدایی که توسط نظریه پردازان فرمالیست شوروی مطرح شده، از طرف استاد شفیعی کدکنی برای ادبیات پیشنهاد و سپس توسط علی شیرازی در موسیقی و آواز بسط داده شد. در تعریفی گسترده، آشنایی زدایی شامل تمام شگردها و فنونی است که هنرمند از آن بهره می گیرد تا جهان اثر را به چشم و گوش مخاطب بیگانه نماید. هنرمند با تغییر در تمهیدات کهنه و تکراری، سبب برجسته شدن فرم و پدیدآمدن زبان ادبی و موسیقایی تازه می شود.
او اضافه کرد: برای درک بهتر این مفهوم، اگر آوازهای ایرانی ضبط شده از زمان قاجار تا حالا (از سال ۱۲۸۴) را بررسی نماییم ـ مانند آثار هلن الدوله، اقبال آذر، ظلی، قمر، روح انگیز، طاهرزاده، ادیب خوانساری، تاج اصفهانی، بنان و شجریان در دشتی محمودی خوانساری ـ درمی یابیم که همه این خوانندگان در این زمان ۱۲۰ ساله، یک وجه مشترک دارند و آن، فرم ثابت آواز است. بعنوان مثال، در دستگاه سه گاه، معمولا آواز از گوشه درآمد شروع می شود و بعد از زابل، مویه، مخالف و مغلوب به فرود می رسد. البته آثار بنان و ایرج تفاوت هایی دارد؛ بنان با بم خوانی و آرامش، شعر را به شنونده منتقل می کند و از اوج خوانی شهری دوری می جوید. ایرج هم با وضوح اشعار، تناسب تحریرها و اجتناب از ردیف خوانی محض، سبکی متمایز آفرید.
عباسی فلاح افزود: اما وقتی به استاد گلپا می رسیم، آشنایی زدایی در آثار او موج می زند. او از هیچ کس کپی برداری نکرد و فرم جدیدی از آواز را خلق کرد؛ کاری بس دشوار. در آوازهای "برگ سبز ۱۹۸" و "گل های جاویدان ۱۵۷"، از گوشه هایی آغاز می کند که قبل از آن سابقه نداشته است. به باور من، یکی از معیارهای خلق اثر جدید آنست که نمونه مشابهی از پیش وجود نداشته باشد و درباره ی آثار او دقیقاً چنین است.
او اضافه کرد: همه خوانندگان بزرگ میراث ناملموس فرهنگی اند و گلپا هم میراث ناملموس است و هم معمار آواز ایران؛ چونکه آواز ایرانی را با همه عناصرش به زیبایی معماری کرده است. آوازهای او فراتر از ردیف خوانی است و به قول آقای علی شیرازی، حالت روایتگری دارد. گاه روایتگری از ردیف داریم و گاه از مفهوم اشعار و حال وهوای شاعر و خواننده؛ یعنی درد دل با مردم و دلربایی، که کاری دشوار و فراتر از توان صوتی و دانش است؛ چیزی درونی و الهام شده.
او در انتها اظهار داشت: گلپا و ایرج آواز را مردمی کردند و باعث شدند آواز جایگاه واقعی خودرا بیابد؛ در حالیکه تا قبل از آنان، تنها علاقمندان خاص موسیقی به آواز گوش می دادند.
بطور خلاصه نامش تا چهل وچند سال پیش آوازی رسا بود و از چهل وچند سال پیش، آوازی در سکوت؛ در سکوتی فرو رفت بس رساتر از آنکه به کلمات محتاج باشد. او اضافه کرد: نامش هرچه بود به ترانه و ترنم تنیده بود؛ نمی شد و نمی شود نامش را به زبان آورد و در مصوت بلند پایانی اش تحریرِ آ را نشنید! می گوییم گل ها و می شنویم گلپا؛ و اگر گلپا نشنویم از گل ها چیزی نشنیده ایم!
منبع: musicreader.ir
این مطلب موزیک خوان را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب