موزیک خوان Music Reader

شجریان، خنیاگر هزاردستان زبان مادری

شجریان، خنیاگر هزاردستان زبان مادری

به گزارش موزیك خوان این روزها حال و هوای سلامت استاد بی بدیل هنر آواز ایرانی محمدرضا شجریان كه اخیرا وارد نهمین دهه زندگی شده، مصداق این شعر حافظ است: روزگاریست كه ما را نگران می داری / مخلصان را نه به وضع دگران می داری/ نه گل از دست غمت رست و نه بلبل در باغ /همه را نعره زنان جامه دران می داری /


سپهر فرهنگ و هنر ایران زمین سرشار از ستارگانی است که هرکدام از آنان نقشی ماندگار را در تاریخ و جغرافیای قلمرو این فرهنگ غنی رقم زده اند و شجریان از هنرمندانی است که با صدای جاودانه خود، بذر آشنایی با ادبیات و شعر فارسی را در جان مشتاقان زیادی نشانده است.
زبان مهمترین عامل انسجام و حفظ فرهنگ است و به اذعان متخصصان دانش زبان شناسی و ادبیات، زبان فارسی یکی از پرظرفیت ترین زبان های رایج در جهان است، کمتر زبان و ساختار ادبی را در جهان می توان یافت که به اندازه زبان فارسی ستارگانی تابناک با اندیشه هایی ژرف را به عالم انسانی عرضه نموده باشد، اگر هرکدام از گونه های ادبی در جهان تک قله ای را در ادبیات دارند، بدون شک ادبیات فارسی رشته کوهی سترگ است با قله های دست نیافتی مانند فردوسی، خیام، مولوی، سعدی، حافظ، عطار، نظامی و... که در ادبیات جهان کمتر هماوردی برای هر کدام از آنان می توان یافت.
یکی از عواملی که در عمومیت یافتن ادبیات در جامعه نقش بسزایی دارد، ترکیب آن با سایر هنرهاست، بعنوان مثال هنر نمایش و تئاتر در عینی سازی متون ادبی و نمایش نامه هایی که نوشته شده، نقش موثری داشته و دارد و در رابطه با شعر هم جلوه این گونه ادبی در چارچوب هنر موسیقی سبب فراگیر شدن آن در میان آحاد جامعه می شود، بخش قابل توجهی از اشعار و ابیاتی که بین گویشوران یک زبان رواج پیدا می کند، به خاطر اجرای آنها توسط هنرمندان موسیقی است.
رواج هنرهایی مانند پرده خوانی، نقالی و شاهنامه خوانی در دهه های گذشته در جامعه سبب شده بود تا برخی افراد بی سواد هم اشعاری از فردوسی را اَزبَر داشته باشند، در بیشتر از نیم قرن پیش اغلب جمعیت کشور بی سواد بودند و در آن دوران خوانندگان، نقال ها و تعزیه خوان ها نقش مهمی را در فراگیر شدن شعر در میان مردم بر عهده داشتند.
هدف این جستار پرداختن به ستارگان ادبیات فارسی نیست چونکه هر کدام از آنان مجال مبسوطی را برای بحث می طلبد، در این مقال بناست که از هزاردستان بی بدیل هنر آواز ایرانی سخن بگوییم که با صدای جاودانه اش، نیوشیدن اشعار شاعران پارسی گو را از دیوان های شعر به ایوان های شنیدار رهنما شد.
در جامعه ما از گذشته دور تا کنون قوت فرهنگ شفاهی از مکتوب بیشتر بوده و کتابخوانی به خصوص شعرخوانی و آشنایی با ادبیات کلاسیک فارسی، عموما به اقلیتی از کتابخوانان و اهل ادب محدود و قاطبه مردم ارتباط اندکی با اشعار شاعران قدیم و جدید کشور داشته و دارند اما در این میان ترکیب هنر موسیقی با شعر سبب شده تا تعداد قابل توجهی از اشعار حافظ، سعدی، مولوی، عطار، خیام، بابا طاهر، خواجوی کرمانی، عراقی و... از شاعران کهن زبان فارسی تا شاعران معاصر مانند نیما یوشیج، علی اکبر شیدا، عارف قزوینی، اخوان ثالث، هوشنگ ابتهاج، رهی معیری، شفیعی کدکنی و... با صدای خوانندگان در خاطر مردم به خاطره تبدیل و در ذهن آنان ماندگار شود.
محمدرضا شجریان همچون هنرمندانی است که دایره فعالیت هنری او محدود به آوازخوانی نیست بلکه در خوشنویسی استادی ممتاز، در ساخت سازهای موسیقی و در شناخت شعر و ادبیات فارسی و تلفیق آن با موسیقی از معدود هنرمندان ایرانی است که تبحر منحصر به فردی دارد.
در آثار برخی خوانندگان در انتخاب دستگاه یا مقامی که یک شعر در آن اجرا می شود، فقدان تناسب میان این دو آنچنان مشهود است که حتی شنوندگان غیرحرفه ای موسیقی هم متوجه ضعف هارمونی اثر شده و با آن ارتباط برقرار نمی کنند، تلفیق و اجرای مناسب شعر و موسیقی سبب جذب مخاطبان به یک اثر می شود، در آثار استاد شجریان میان شعر و موسیقی به شکلی تناسب وجود دارد که این احساس ایجاد می شود که دقیقا اشعار مورد استفاده توسط شاعرانی مانند حافظ، سعدی، مولوی و... برای ملودی های ساخته شده، شعر را سروده اند.
مرکب خوانی یا مُدولاسیون که دانش ترکیب مقام ها و مایه های مختلف چند دستگاه موسیقی ایرانی در یک اثر است، از مهارت هایی است که تنها از عهده افرادی برمی آید که علاوه دانش کافی در شناخت گوشه ها و مقام های مختلف و انتخاب شعر مناسب، از حنجره انعطاف پذیر برای مقام گردانی برخوردار باشند، شجریان در اثر نوا که در دستگاه سه گاه اجرا شده اجراهای زیبایی در مرکب خوانی دارد که سبب شده تا این اثر یکی از پرمخاطب ترین آثار او باشد.
در ادامه نمونه هایی از شاهکارهای زیبا و بی بدیل استاد محمدرضا شجریان که بر روی اشعاری از شاعران قدیم و معاصر کشور ساخته شده، به بهانه هشتادسالگی ایشان مرور می شود.
در اثر ماندگار نوا، تصنیف جان جهان مولوی را استاد شجریان به زیبایی اینگونه 🎧 به گوش جان مخاطب رسانده و با نوای دلنشین خود مصداق بیت پایانی این غزل می شود که
جان جهان دوش کجا بوده ای
نی غلطم در دل ما بوده ای
آه که من دوش چسان بوده ام
آه که تو دوش کرا بوده ای
آینهٔ رنگ تو عکس کسیست
تو ز همه رنگ جدا بوده ای
شجریان در کارهایی مانند آستان جانان، اثری ماندگار دیگری را با آهنگ سازی پرویز مشکاتیان خلق کرده که هنوز هم تازگی و خلاقیت این اثر را در تصنیف شیدایی که بر روی شعری از حافظ اجرا شده می توان اینگونه 🎧 احساس کرد.
در همه دیر مغان نیست چو من شیدایی
خرقه جایی گرو باده و دفتر جایی
دل که آیینه شاهیست غباری دارد
از خدا می طلبم صحبت روشن رایی
وی همینطور در اثر مانای دستان که در دستگاه چهارگاه اجرا شده، روی غزلی از سعدی، آوازی را از ابتدا با اوج آغاز و اینگونه 🎧 توفانی را در جان مخاطب برمی انگیزد.
دوش دور از رویت ای جان، جانم از غم تاب داشت
ابر چشمم بر رخ از سودای دل سیلاب داشت
رباعیات خیام همچون اشعاری است که توسط خوانندگان زیادی در سبک های مختلف مورد خوانش قرار گرفته اما اجرای شجریان دراین زمینه هم رنگ و بویی متفاوت دارد به خصوص در اجرای آواز رباعیِ هنگام سپیده دم که اینگونه این رباعی را جاودانه ساخته و یا رباعی می نوش که عمر جاودانی این است که با آهنگسازی فریدون شهبازیان اینگونه 🎧 اجرا شده است.
هنگام سپیدم دم خروس سحری
دانی که چرا همی کند نوحه گری
یعنی که نمودند در آیینه بامداد
کز عمر شبی گذشت و تو بی خبری

***
می نوش که عمر جاودانی اینست
خود حاصلت از دور جوانی اینست
هنگام گل و مل است و یاران سرمست
خوش باش دمی که زندگانی اینست
یکی از خصوصیت های منحصر به فرد شجریان در آوازخوانی، تصویرسازی برای مخاطب است که به خاطر سپردن اشعار را آسان تر می کند، به شکلی که مخاطب بیشتر از آنکه احساس کنند شعر یا آوازی را می شوند، احساس دیدن تصاویر آن در ذهنش مجسم می شود، یکی از شاهکارهای شجریان دراین زمینه تصنیف یاد ایام است که بر روی شعری از رهی معیری ساخته شده، اجرای یاد ایام به شکلی است که در سرآغاز آن مخاطب گذر ایام و حسرت ایام گذشته و خاطرات آنرا اینگونه 🎧 در روش اجرای شجریان احساس می کند.
یاد روزهایی که در گلشن فغانی داشتم
در میان لاله و گل آشیانی داشتم
گرد آن شمع طرب می سوختم پروانه وار
پای آن سرو روان اشک روانی داشتم
آتشم بر جان ولی از شکوه لب خاموش بود
عشق را از اشک حسرت ترجمانی داشتم
تصویری سازی شجریان در اجرای شعر نویی از فریدون مشیری با نام بگذارید هواری بزنم به زیبایی تلفیق شعر و موسیقی را اینگونه 🎧 به معرض نمایش گذاشته است.
مشت می کوبم بر در
پنجه می سایم بر پنجره ها
من گرفتار خفقانم، خفقان
من به تنگ آمده ام از همه چیز
بگذارید هواری بزنم
هنرمندانی مانند محمدرضا شجریان در حفظ و اشاعه آثار ادبی زبان فارسی به خصوص شعر کهن و معاصر نقش موثری داشته و دارند، پیوند هنر موسیقی با شعر فارسی در ماندگاری و رواج اشعار شاعران در بین مردم بسیار موثر بوده و به شکلی می توان چهره هایی مانند شجریان را حافظان ادبیات زبان مادری دانست.
سرانجام این مطلب غزلی است سروده دکتر شفیعی کدکنی برای محمدرضا شجریان
بخوان که از صدای تو سپیده سر برآورد
وطن، زِ نو، جوان شود دمی دگر برآورد
به روی نقشه وطن، صدات چون کند سفر
کویر سبز گردد و سر از خزر برآورد
برون زِ ترس و لرزها گذر کند ز مرزها
بهار بیکرانه‎ ای به زیب و فر برآورد
چو موجِ آن ترانه‎ ها برآید از کرانه ‎ها
جوانه ‎های ارغوان زِ بیشه سر برآورد
بهار جاودانه ‎ای که شیوه و شمیم آن
ز صبرِ سبزِ باغِ ما گُلِ ظفر برآورد
سیاهی از وطن رود، سپیده ای جوان دمد
چو آذرخشِ نغمه‎ ات زِ شب شرر برآورد
شب ارچه های و هو کند، زِ خویش شستشو کند
در آن زلال بیکران دمی اگر برآورد
صدای تُست جاده ‎ای که می‎رود که می‎رود
به باغ اشتیاق جان وزان سحر برآورد
بخوان که از صدای تو در آسمانِ باغ ما
هزار قمریِ جوان باردیگر پَر برآورد
سفیرِ شادی وطن، صفیر نغمه ‎های تُست
بخوان که از صدای تو سپیده سر برآورد
* خبرنگار ایرنا



منبع:

1399/07/08
23:23:44
5.0 / 5
1182
تگهای خبر: آثار , بازی , زیبایی , سفر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)

تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب
لطفا شما هم نظر دهید
= ۲ بعلاوه ۵
موزیک خوان